पाल्पा—म अहिले नेपालका ऐतिहासिक र सांस्कृतिक सम्पदाहरूको महत्त्वपूर्ण केन्द्र पाल्पा जिल्लामा छु। यहाँको नेवार समुदायको बाक्लो वस्ती र उनीहरूले सदियौंदेखि निरन्तरता दिएको लाखे नाचको परम्परा आफ्नो अनौठो विशेषता र गहिरो ऐतिहासिक महत्वका कारण निकै चर्चित छ।
पाल्पाली राजा मणिमुकुन्द सेनको समयमा सुरु भएको यस परम्पराको इतिहास ५०० वर्षभन्दा पुरानो छ। किंवदन्ती अनुसार, राजा मणिमुकुन्द सेनले आफ्नो राज्य विस्तारका क्रममा काठमाडौं आक्रमण गर्दा त्यहाँको समृद्ध कला, संस्कृति, र नेवार समुदायको काष्ठकला तथा मूर्तिकलाबाट अति प्रभावित भएका थिए। युद्धमा विजयी भएपछि, उनले मछिन्द्रनाथको पटाङ्गिनीमा रहेको भैरव मूर्ति लगायतका केही कलासंस्कृतिहरूलाई पाल्पामा ल्याए। उनले काठमाडौंबाट काष्ठकलामा निपूर्ण नेवार कारीगरहरूलाई पनि पाल्पामा ल्याई, यहाँ विभिन्न जात्रा र पर्वको प्रचलन सुरु गरे।
तानसेन र भैरवस्थान क्षेत्रमा नेवार समुदायले गुठी स्थापना गरी सुरु गरेको लाखे नाच आजसम्म पनि विशेष महत्वका साथ मनाइन्छ। श्रावण महिनाको घण्टाकर्ण चतुदर्शी अर्थात् गठेमंगलदेखि सुरु भई श्रीकृष्ण जन्माष्टमीसम्म देखाइने यो नाच नेवार समुदायमा अनिष्ट निवारणको प्रतीक मानिन्छ।
म आफैंले यहाँको लाखे नाचलाई नजिकैबाट अनुभव गर्दा, यसको बाजाको ताल, नृत्य शैली र सांस्कृतिक महत्त्व अन्य स्थानहरूको तुलनामा धेरै फरक र विशिष्ट पाएँ। यहाँको नेवार समुदायले यो परम्परालाई जोगाइराखेको देख्दा, उनीहरूको सांस्कृतिक धरोहरप्रतिको समर्पणको उच्च प्रशंसा गर्न मन लाग्छ।
पाल्पाको सांस्कृतिक पहिचान र सम्पदाको यो महत्वपूर्ण अंशले यहाँको इतिहास र परम्परालाई जिवन्त राख्न मद्दत गरेको छ। लाखे नाचको निरन्तरता केवल एक नाच मात्र नभई, पाल्पाली समाजको गहिरो सांस्कृतिक जुडावको प्रतीक हो, जुन मैले यहाँको बसाइमा प्रस्ट रूपमा महसुस गर्न सकेको छु।
